UEFA Financial Fair Play kuralları ve Türk futbol kulüplerini bekleyen tehlike (InfoGrafik)

Bu konu daha önce çeşitli mecralarda çok kez açıklandı, açıklanmaya çalışıldı, ancak oldukça karmaşık olduğu için bir deneme de @sporekonomi olarak biz yapalım ve kendi anladığımızı açıklamaya çalışalım dedik. Çok önemli çünkü, 2014/15 sezonundan itibaren kulüplerimizi yakından ilgilendiren, zararda olan kulüpler, eksi özsermaye, işletmenin devamlılığı gibi ibareler doğrudan halka açık futbol kulüplerimizi ilgilendiriyor. Ve bugüne dek, en azından Türkiye'de kulüplerimiz ne durumda diye, kabaca da olsa bakılmadı, ya da yapılan çalışma varsa da kamuoyuna fazla yansımadı. 

Financial Fair Play (Mali Fair Play) nedir ve en önemli kurallar hangileri:

UEFA’nın 2010 yılından itibaren uygulamaya koyduğu ve kulüplerin finansal durumlarını daha sağlıklı hale getirmeyi, mali açıdan belli kurallar koyarak aşırı harcamaları kontrol altına almayı amaçladığı mali fair-play (FFP) kuralları 2014/15 sezonuyla birlikte bazı çok önemli ve kritik yenilikleri hayata geçirecek. Bunlara göz atarsak:

Break-Even (Başabaş) Kuralı:

Başabaş kuralı FFP’nin getirdiği belki de en önemli kural, bu kurala ilişkin yaptırımlar 2013/14 sezonunda uygulanmaya başlanacak ve bu kuralı baz alan UEFA turnuvalarından men  uygulaması ise ilk kez 2014/15 sezonunda olabilecek. Break-Even kuralı takımların gelir-giderlerini belli bir dengede tutması gereğini düzenliyor. Bu kurala göre:

• 2011/12 ve 2012/13 sezonlarını içeren iki yıllık mali dönemde kulüplerin toplam zararı* 5 milyon Euro’yu aşamayacak  
• Eğer takımın sahibi ve/veya ortakları (ilgili taraflar) zararın 5 mn Euro’yu aşan kısmını tamamen karşılarlarsa (şirkete (takıma) aşan kısım kadar ek sermaye koyarlarsa) bu rakam en fazla 45 mn Euro olabilecek 
• İki sezon toplam zarar 45 mn Euro üzerindeyse ilgili takıma 2014/15 sezonunda yaptırım ** uygulanabilecek
• 2014/15 sezonu ilk uygulama sezonu olarak iki istisnaya sahip:

1. Eğer takımın yıllık başabaş sonuçlarında (zararda) bir düzelme (pozitif trend) gözleniyorsa (yani 2012/13 sezonu zarar rakamı bir önceki yıla göre daha olumlu bir yerdeyse, yani zarar azaldıysa)
2. 1 Haziran 2010 tarihinden önce imzalanan futbolcu sözleşmelerinden kaynaklanan ödemeler 2012/13 mali yılında bir zarara yol açıyorlarsa

• Bu istisnalar geçerliyse takım 2014/15 sezonu için yaptırımlardan kurtulabilir
• Bir sonraki sezon (2014/15) için ise 2011/12, 2012/13 ve 2013/14 sezonlarını içeren 3 sezonun toplam rakamına bakılacak
• Buradaki sınır ise yine, bir önceki  sezonda uygulandığı gibi 5 mn Euro ve 45 mn Euro olacak, ancak rakamlar 3 sezon toplamına göre hesaplanacak (örneğin bir takım ilk 2 yılda 45 mn euro zarar etmiş ve hissedarlar bu zararı nakden sermaye olarak koymuşlarsa, 2013/14 sezonunda zarar etmemesi gerekecek, aksi takdirde yaptırıma maruz kalabilecek)
• Sonraki 3 sezonda ise (2015/16, 2016/17, 2017/18) yine önceki üç sezona bakılacak, ancak sınırlar 5 mn Euro ve 30 mn Euro olacak
• UEFA 2018/19 sezonundan sonra 30 mn Euro sınırını düşürebilecek.

*: Zarar tanımı ya da başabaş hesaplamasına dahil edilen/edilmeyen gelir ve giderler:

Başabaş noktası hesaplamalarında kulübün her geliri dikkate alınmıyor. 

Kabul edilen gelirler, asıl faaliyetlerinden kaynaklanan her türlü gelirler:

• Maç günü (gişe) gelirleri
• Yayın gelirleri
• Sponsorluk gelirleri
• Reklam ve diğer medya gelirleri
• Ticari faaliyetler gelirleri
• Finansal gelir (mevduat, faiz vb.)
• Bonservis  gelirleri (satış bedeli ile defter değeri arasındaki fark)

Futbol dışı branş gelirleri, kulüp sahiplerinden gelebilecek ve makul ölçü dışındaki gelirler (piyasa rayiç değerinin üzerinde sponsorluk vb.) dikkate alınmıyor. Giderlerde ise:

• Altyapı harcamalarına dair giderler
• Tesis (stad, antrenman tesisleri inşaat ve tadilatları) geliştirmesine ait giderler
• Bonservis giderlerine dair finansman giderleri (aktifleştiriliyorlar)

giderlerden düşülerek başabaş noktası o şekilde hesaplanıyor.

Gösterge İhlali

FFP'in halen yürürlükte olan en önemli diğer uygulaması ise gösterge ihlalleri. Kulüpler, yönetsel giderlerini azaltmak için dört adet risk göstergesine göre değerlendirilir ve bunlardan bir ya da birden fazlasını ihlal ederlerse ek detaylı bilgiler istenir ve detaylı incelemeden geçirilirler. Bu durumdaki her kulüp mevcut finansal bilgilerini ve ileriye dönük bir yıllık güncel bütçelenmiş finansal bilgilerini göndermekle yükümlüdür. Bu dört gösterge ne diye göz atarsak:

1. İşletmenin devamlılığı: Sunulan yıllık veya ara dönem mali tabloları hakkındaki denetçi raporu işletmenin devamlılığı hakkında şartlı veya olumsuz görüş içerirse,
2. Eksi özsermaye: Futbol takımının (şirketin) sermayesi negatife döndüyse,
3. Başabaş Açığı: Şirket son 3 yılın herhangi birinde başabaş açığı verdiyse (5 mn Euro üzerinde zarar ettiyse)
4. Gecikmiş alacaklar: Şirketin son ilgili yıl 30 Haziran tarihinde vadesi geçmiş ve ödenmemiş borcu (futbolculara, teknik direktörlere, diğer kulüplere, vergi dairesi ya da sosyal güvenlik kurumlarına) bulunuyorsa (1 Haziran 2011’de yürürlüğe girdi ve 2011/12 sezonunda uygulandı, Beşiktaş Mayıs 2012’de vadesi geçmiş borçları yüzünden 1 yıl UEFA kupalarına katılamadı)

Bunlara ek olarak UEFA kulüpten aşağıdaki durumlar söz konusuysa ek bilgi talep edebilir:

• Çalışanlara ödenen ücretler (futbolcu, teknik direktör vb.) gelirlerin %70’inden fazlaysa
• Şirketin net borcu gelirlerin %100’ünü aşıyorsa (Net Borç Tanımı: Finansal Borçlar + Ortaklara/ilişkili kurumlara borçlar + Transfer Borçları - Transfer Alacakları - Nakit ve Nakit Benzeri)

Türk Kulüplerinin Durumu

Peki Türk kulüplerinin durumu nedir, halka açık olan şirket verilerini kullanarak son iki yıl rakamlarına hızlıca bir bakalım. Önemli bir konu, aslında rakamlar üzerinde titiz bir çalışmaya ihtiyaç olması ve UEFA FFP için gerekli her detayın halka açık şirket mali tabloları ve dipnotlarında yazılmaması. Öyle ki, her kulübün, başabaş hesaplarındaki istisnalar için dipnotlar bile yeterli olmayabilir. Yine de, değerlendirmeye tabi tutulacak olan Mayıs 2013 bilançosu ve 2012/13 gelir tablosu ve dipnotlardaki rakamlara hızlıca bakıp bir ilk değerlendirme yapalım. 4+2 gösterge için bir tablo oluşturursak: 

• Bu tabloya bakarsak, Fenerbahçe dışında 3 kulüp de özsermaye barajına takılıyor. Galatasaray'ın sermaye artırımının onaylanmasının aciliyeti ve hayatiyeti buradan kaynaklanıyor. 
• Net kar/zarara bakıldığında kulüplerin 2012/13'de tümüyle zararda olduklarını, sadece Fenerbahçe'nin 5 milyon Euro zarar barajından kurtulabildiğini görüyoruz. Galatasaray'ın zararının artmış olması kriterleri değerlendirirken bakılan bir nokta olması açısından olumsuz. 
• İki yıllık toplam net kar/zarar kriterinde ise Fenerbahçe karda, diğerleri yine zararda. (ÖNEMLİ UYARI: İstisnaları dikkate almayan bir çalışma bu, düzeltmeler yapılabilir). Bu kritere göre Fenerbahçe dışında sadece Trabzonspor'un, o da 19 milyon Euro civarında sermaye koyma şartıyla bu kriterleri aşabileceği gözüküyor. Ancak, eğer Galatasaray, hesaplama şansına sahip olmadığımız istisnalarla iki yıllık zararı 45 mn Euro sınırına indirebilir ve bu açığı sermaye artırımından gelecek kaynakla kapatabilirse özsermaye ve iki yıllık zarar kriterini aşabilir (zararın kötüleşmesine tolerans gösterilirse). 
• Ücret kriterine göre ise üç İstanbul kulübü de kriteri karşılıyor, ücret giderleri %70'in altında, ancak Trabzonspor'un sadece ücret giderleri bile toplam gelirlerinden %30 fazla, durumu çok zor gözüküyor. 
• Dört takımın birden takıldığı nokta ise net boç/gelirler kriteri. 2012/13 sezonu mali tablolarına göre UEFA FFP tarafından tanımlanmış net borçların (yukarıda detayı verilmiştir) gelirlere oranının en fazla %100 olması gerekirken, 4 takımın da %100'ün üzerinde, burada tekrar belirtelim, istisnalara göre gelir hesaplamaları ile bu oranlar değişebilecektir)
• Yine ÖNEMLİ bir not: Galatasaray'ın tribün gelirleri ve Fenerbahçe'nin ticari gelirleri önümüzdeki sezondan itibaren şirketler bünyesinde gözükeceği için gelirlerinde artış olacaktır)

Sonuç olarak, UEFA kriterlerini yerine getirmeye en hazır kulüp Fenerbahçe olmasına rağmen cezalı olması nedeniyle, durumunda bir değişiklik olmazsa Avrupa'ya gidemeyecektir. Galatasaray ise, sermaye artırımı yapması ve istisnalar nedeniyle başabaşı geçmesi halinde lisansı almaya en yakın ikinci takım olabilir. Beşiktaş'ın ise istisnalar uygulansa bile 2 yıllık rakam 95 milyon Euro ile 45 milyon sınırının oldukça üzerinde, özsermayesi daha büyük ekside ve gecikmiş borçları sorun yaratabilir. Trabzonspor'un ise durumu -bu hesaba göre- oldukça zor, üstelik de denetçisinin yazdığı 'işletmenin sürdürülebilirliği' notu oldukça kritik iken. 

Aşağıda Başabaş da dahil 7 kritere göre kulüplerimizin karnesi var, mevcut bilgiler ile hesaplamalarımıza göre:

Bu tabloyu kısa ve orta vadede etkileyebilecek unsurlar neler olabilir:

• Beşiktaş yeni stad yapımı ardından gişe ve sponsorluk gelirleri, yeni sermaye artırımı
• Fenerbahçe Fenerium devri sonrası gelir, karlılık ve borç yapısında değişiklik, yeni forma anlaşması ve stad isim haklarının satışı
• Stad gelirlerinin A.Ş.'ye aktarılması, sermaye artırımı gerçekleşirse gelecek olan nakit ve artıya geçecek olan özsermaye
• Trabzonspor'un ortağından olan alacağı konusu, yeni stad yapımı

Yaptırımlar

Eğer bir lisanslama veya gösterge kriteri yerine getirilmezse ya da başabaş kuralına uygunluk söz konusu değilse, konu UEFA disiplin komitesine aktarılır ve gerekli önlemler alınır. Maddi ceza ya da katılımdan men cezaları verilebilir. Bugüne kadar kulüp lisanslama kriterine uymayan bir çok kulüp UEFA CL ya da EL’ye alınmayarak yaptırım uygulanmıştır. Gözlem kriterlerine yönelik de bazı cezalar verilmiş ve uygulanmıştır. Öte yandan, en önemli kriter sayılabilecek Break-Even (başabaş) kriteri ilk kez önümüzdeki sezon uygulanacaktır. Bu kritere göre şirket mali tabloları Mart 2014’de teslim edilecek ve UEFA tarafından değerlendirilecektir.

Kulüp ücret giderleri ve gelirler:

Beşiktaş ve Trabzonspor'un dipnotlarından vadesi geçmiş alacaklara ilişkin açıklamalar: 

Financial Fair Play ile ilgili kaynaklar:

TFF - KULÜP LİSANS VE MALİ FAİR PLAY TALİMATI - Aralık 2012

Financial Fair Play Explained

UEFA FFP UEFA Club Licensing - financial fair play document

Financial Fair Play - Media information – 25 January 2012

Quick understanding UEFA's FFP approach